Kẻ thái nhân cách ở nhà bên - Chương 4

Tác giả: Martha Stout
Nguồn: The sociopath next door

Chương 4: Con người tử tế nhất trên đời

Tôi thấy một con ma sói uống rượu ở quán Vic. Tóc nó thật đẹp – Warren Zevon

Doreen liếc vào gương chiếu hậu và ước lần thứ một tỷ rằng cô xinh đẹp hơn. Cuộc sống sẽ dễ chịu hơn biết bao. Sáng nay trong gương cô trông có vẻ xinh sau một giấc ngủ ngon và đã trang điểm. Nhưng cô biết rằng nếu kỹ năng trang điểm của cô không tốt, hay nếu cô đang lúc mệt mỏi, trông cô sẽ khá là xấu. Trông cô sẽ xấu như một đứa con gái quê mùa ở quê của cô, trông cô sẽ giống như đáng đi vắt sữa bò hơn là ngồi trong chiếc BMW màu đen này. Cô mới chỉ 34 và da cô vẫn còn tốt, không một vết nhăn, mặc dù có thể hơi xanh xao một chút. Nhưng mũi cô hơi nhọn, đủ để người khác nhận thấy, và mái tóc màu rơm, vấn đề khó giải quyết nhất của cô, cứ khô và quăn tít lên mặc dù cô đã làm mọi cách với nó. May thay, cô có một cơ thể tuyệt hảo. Cô rời mắt khỏi gương và nhìn xuống bộ comlê lụa màu xám đang mặc, hơi cổ lỗ nhưng rất vừa. Người Doreen đẹp, và tốt hơn nữa, cô rất biết cách đi đứng. Với một phụ nữ có một khuôn mặt bình thường, trông cô quyến rũ một cách khó tin. Khi cô đi ngang qua phòng, tất cả đàn ông ở đó đều nhìn theo. Nhớ đến điều này, cô mỉm cười và khởi động chiếc xe.

Đi khỏi nhà chừng hai cây số, cô nhận ra mình đã quên chưa cho con Maltese khốn kiếp ăn. Thôi kệ. Con chó kiểu cách ngu ngốc ấy chưa chết đói được trước khi cô đi làm về tối nay đâu. Lúc này, một tháng kể từ khi mua nó trong cơn bốc đồng, cô không thể tin là cô đã mua nó. Khi đó cô nghĩ rằng nó sẽ làm cô duyên dáng hơn khi dắt nó đi dạo, nhưng việc dắt nó đi dạo đã trở nên chán ngắt. Lúc nào có thời gian, cô sẽ mang đến bác sĩ thú y cho nó đi đời, hay có thể cô sẽ bán cho ai đó. Rốt cuộc, nó khá là đắt tiền.

Trong bãi đỗ xe trải rộng dưới chân bệnh viện tâm thần, cô cố ý đỗ cạnh chiếc Escort rỉ ngoèn của Jenna, một cách so sánh bằng hình ảnh để nhắc nhở Jenna về vị trí tương đối của hai người. Liếc một lần nữa vào gương rồi Doreen nhấc chiếc cặp tài liệu đã được nhồi căng phồng để cho mọi người thấy rõ cô làm việc chăm chỉ đến mức nào, và đi lên cầu thang dẫn đến văn phòng ở trên khu bệnh nhân. Lúc đi ngang qua phòng đợi, cô ném một nụ cười “Chúng ta là bạn tốt” cho Ivy, cô thư ký kiêm tiếp tân lôi thôi lếch thếch, và Ivy tươi tỉnh lên ngay lập tức.

“Chào buổi sáng, bác sĩ Littlefield. Lạy chúa, tôi thích bộ comlê của cô quá đi! Nó thật là tuyệt!”

“Cám ơn Ivy. Chị luôn biết cách mang một tâm trạng tốt đến cho tôi,” Doreen trả lời với một nụ cười rạng rỡ khác. “Bấm chuông gọi tôi khi nào bệnh nhân của tôi đến được không?”

Doreen biến vào phòng, và Ivy lắc đầu và nói to trong phòng đợi không người, “Đấy đúng là con người tử tế nhất trên đời.”

Vẫn còn sớm, chưa đến tám giờ, và Doreen đi đến cửa sổ văn phòng để xem các đồng nghiệp của cô đến. Cô thấy Jackie Rubenstein đi về phía tòa nhà, với đôi chân dài và dáng điệu nhẹ nhàng như thường lệ. Jackie đến từ Los Angeles, tính tình điềm đạm và khôi hài, và làn da olive đẹp làm cô lúc nào trông cũng như mới trở về sau một kỳ nghỉ tuyệt vời. Cô cũng rất thông minh nữa, thông minh hơn Doreen nhiều, và đây là lý do chính giữa nhiều lý do khác khiến Doreen thầm căm ghét cô ta. Trên thực tế, Doreen căm ghét cô ta đến mức cô có thể giết cô ta nếu cô nghĩ cô có thể làm điều đó trót lọt, nhưng cô biết cuối cùng cô sẽ bị tóm. Doreen và Jackie cùng làm sau tiến sĩ ở bệnh viện này tám năm trước, trở thành bạn bè, ít nhất từ phía Jackie là vậy, và giờ đây Doreen nghe đồn Jackie có thể được nhận giải thưởng Giáo Viên Hướng Dẫn Tiêu Biểu của năm. Họ bằng tuổi nhau. Làm sao Jackie có thể được nhận giải thưởng “giáo viên hướng dẫn” ở tuổi 34?

Từ bãi cỏ, Jackie Rubenstein nhìn lên và thấy Doreen bên cửa sổ văn phòng. Cô vẫy tay. Doreen mỉm cười và vẫy lại.

Cùng lúc đó, Ivy bấm chuông báo cho Doreen biết bệnh nhân đầu tiên đã đến, một chàng trai trẻ tên là Dennis, cực kỳ đẹp trai, vai rộng, nhưng với vẻ mặt rất sợ hãi. Trong ngôn ngữ bệnh viện, Dennis là một VIP, một bệnh nhân rất quan trọng, vì anh ta là cháu một chính trị gia nổi tiếng toàn quốc. Trong cái bệnh viện lớn này, có một số VIP như vậy, các nhân vật nổi tiếng, những người giàu có, thành viên gia đình của những người mà ai cũng biết tên. Dennis không phải là bệnh nhân tâm thần của Doreen. Đúng hơn, Doreen là người quản lý của anh ta. Điều này có nghĩa là cô gặp anh ta hai lần một tuần để hỏi thăm về tình hình điều trị, lo liệu giấy tờ và ký giấy xuất viện lúc cuối cùng. Doreen đã nghe nhân viên nói rằng hôm nay Dennis muốn thảo luận về việc xuất viện. Anh nghĩ rằng mình đã đủ điều kiện để về nhà.

Phân chia giữa công tác quản lý và công tác điều trị tâm thần là chủ trương của bệnh viện. Mỗi bệnh nhân có một người quản lý và một bác sĩ điều trị. Bác sĩ điều trị của Dennis, người mà anh ta tôn thờ, là bác sĩ Jackie Rubenstein xuất chúng. Hôm qua, Jackie bảo Doreen rằng bệnh nhân Dennis của cô đã khá hơn rất nhiều và cô định sẽ tiếp tục điều trị ngoại trú cho anh ta khi anh ta rời viện.

Giờ đây Dennis ngồi trong một cái ghế bành trong văn phòng của Doreen Littlefield và cố gắng nhìn vào mắt cô, vì anh biết anh nên làm vậy nếu muốn tỏ ra đã đủ điều kiện để xuất viện về nhà. Nhưng đó là một việc khó khăn với anh và anh cứ phải nhìn đi chỗ khác. Có cái gì đó trong bộ comlê xám của cô làm anh sợ, và cái gì đó trong đôi mắt của cô. Mặc dù vậy, anh vẫn mến cô, anh nghĩ thế. Cô vẫn luôn cực kỳ tử tế với anh, và những người khác đều nói rằng trong tất cả các bác sĩ, bác sĩ Littlefield là người quan tâm đến bệnh nhân nhất. Và cuối cùng, cô ấy là chuyên gia.

Doreen ngồi sau bàn nhìn Dennis và một lần nữa thán phục trước những đường nét hoàn hảo trên khuôn mặt và cơ thể 26 tuổi lực lưỡng của anh. Cô tự hỏi về sau anh sẽ được thừa kế bao nhiên tiền. Nhưng rồi cô nhớ đến nhiệm vụ của mình và cố gắng bắt giữ cặp mắt lo lắng bồn chồn của anh với một nụ cười trìu mến.

“Tôi nghe nói tuần này anh đã thấy khá hơn nhiều, Dennis.”

“Đúng vậy, bác sĩ Littlefield. Tuần này tôi đã thấy khá hơn nhiều. Thực sự là khá hơn rất nhiều. Các suy nghĩ của tôi đã tốt hơn nhiều. Chúng không còn lúc nào cũng quấy rầy tôi như lúc tôi mới vào.”

“Tại sao anh nghĩ vậy, Dennis? Tại sao anh nghĩ chúng không còn quấy rầy anh nữa?”

“À, tôi thực sự thực hành chăm chỉ các phương pháp điều trị nhận thức mà bác sĩ Rebenstein dạy tôi, cô biết không? Chúng rất tốt. Tôi muốn nói là chúng giúp ích. Và… Vấn đề là, tôi nghĩ bây giờ tôi đã sẵn sàng để về nhà rồi. Hoặc có thể là một thời gian ngắn nữa? Bác sĩ Rubenstein nói rằng cô ấy có thể tiếp tục điều trị ngoại trú cho tôi.”

Các “suy nghĩ” của Dennis, những cái hiện tại không còn quấy rầy anh nhiều lắm, là những hoang tưởng nghi kỵ trước kia thỉnh thoảng vẫn chiếm lĩnh hoàn toàn nhận thức của anh. Từ một thiếu niên đầy sức sống, người có điểm số xuất sắc và là vô địch môn bóng vợt ở trường, Dennis bị suy sụp loạn thần kinh trong năm đầu đại học và được đưa vào viện. Trong suốt bảy năm sau đó, anh vào rồi lại ra khắp các cơ sở điều trị tâm thần. Các hoang tưởng của anh tăng rồi lại giảm nhưng không bao giờ thực sự mất hẳn. Khi những “suy nghĩ” kinh hoàng ấy tóm lấy anh, anh tin rằng mọi người đang tìm cách giết anh và lừa gạt anh về kế hoạch của họ, rằng những ngọn đèn đường đang đọc các suy nghĩ của anh và truyền cho CIA, rằng mỗi chiếc xe chạy qua có một điệp viên trong đó đến để bắt cóc và tra hỏi anh về những tội ác mà anh không thể nhớ được. Nhận thức về hiện thực của anh là cực kỳ mỏng manh, và sự dày vò của những mối nghi ngờ tồn tại trong đầu ngay cả khi các hoang tưởng cụ thể thuyên giảm, khiến cho anh ngày càng khó gần mọi người, kể cả các bác sĩ tâm thần. Jackie Rubenstein đã làm một việc gần như kỳ diệu là thiết lập được mối quan hệ trị liệu với chàng trai trẻ cô đơn này, người không tin bất cứ ai.

“Anh bảo bác sĩ Rubenstein nói anh có thể ra viện, và rằng cô ấy sẽ tiếp tục điều trị ngoại trú cho anh à?”

“Vâng. Vâng, cô ấy gợi ý thế. Tôi muốn nói là cô ấy đồng ý rằng tôi gần như có thể về nhà được rồi.”

“Thật à?” Doreen nhìn Dennis với một vẻ mặt hoài nghi, như là chờ đợi một sự giải thích nào đó. “Đấy không phải là điều cô ấy bảo tôi.”

Có một sự im lặng kéo dài, trong đó Dennis rùng mình thấy rõ. Cuối cùng anh hỏi, “Cô nói thế là sao?”

Doreen thở dài một cách lành nghề, đầy vẻ trắc ẩn, và tiến ra từ sau bàn làm việc để ngồi vào cái ghế cạnh Dennis. Cô tìm cách đặt tay lên vai anh ta, nhưng anh thu mình lại như là cô sắp sửa đánh anh. Nhìn ra khoảng không xa thẳm ngoài cửa sổ, anh lặp lại câu hỏi của mình, “Cô nói đấy không phải là điều cô ấy bảo nghĩa là sao?”

Kiến thức của Doreen về chứng tâm thần phân liệt nghi kỵ đủ để cô biết rằng Dennis đã nghi ngờ đây là sự phản bội về phía bác sĩ Rubenstein, người anh nghĩ là người bạn thực sự duy nhất trên đời này của anh.

“Bác sĩ Rubenstein bảo tôi là cô ấy chắc chắn tình trạng của anh tồi tệ hơn nhiều so với lúc anh mới vào. Còn về chuyện điều trị ngoại trú, cô ấy nói rất rõ rằng cô ấy sẽ không bao giờ đồng ý điều trị ngoại trú cho anh. Cô ấy nói anh quá nguy hiểm.”

Ngay cả Doreen cũng nhận thấy có một cái gì đó trong trái tim Dennis đang bay ra khỏi cửa sổ, bay đi mất, và còn lâu mới quay lại với anh. Cô gọi, “Dennis? Dennis, anh có sao không?”

Dennis không trả lời hay cử động.

Cô thử một lần nữa. “Tôi rất lấy làm tiếc vì đã phải nói với anh điều đó. Dennis? Tôi chắc rằng đó chỉ là một sự hiểu lầm. Anh biết rằng bác sĩ Rubenstein không bao giờ nói dối anh.”

Nhưng Dennis im lặng. Anh phải đối mặt với nỗi sợ bị phản bội mỗi phút trong cuộc đời, nhưng cú đánh trời giáng này, đến từ bác sĩ Rubenstein tuyệt vời của anh, khiến anh choáng váng và trở thành câm lặng như một pho tượng.

Khi Doreen nhận ra anh sẽ không trả lời tiếng nào, cô đi ra điện thoại và gọi người giúp đỡ. Chỉ trong khoảnh khắc, hai nhân viên lực lưỡng xuất hiện ở cửa văn phòng. Họ to lớn, nhưng cô là chỉ huy, và họ sẽ tuân lệnh cô mà không hỏi han gì. Ý nghĩ này khiến cô rùng mình vì sung sướng, nhưng đeo lên vẻ mặt nghiêm trọng nhất, cô ra hiệu đưa Dennis đi nhà nghỉ. “Đi nhà nghỉ” - một từ nói tránh khiến nó nghe như là bệnh viện đưa ai đó đi nghỉ ở khách sạn - có nghĩa là bệnh nhân được chuyển từ một khu không khóa, như là nơi Dennis vẫn ở, sang một khu có khóa với an ninh cao. Các bệnh nhân được đi nhà nghỉ nếu họ trở nên hung hãn, hoặc khi, như Dennis, bệnh của họ chuyển hướng xấu một cách nghiêm trọng. Nếu cần, họ sẽ bị trói và tiêm thuốc.

Doreen khá chắc chắn là Dennis sẽ không nói với ai về những gì cô mới bảo anh. Dennis không nói ra những điều bí mật của anh. Anh quá nghi kỵ. Nhưng ngay cả nếu anh nói với người khác, sẽ không ai tin anh cả. Không ai tin người bệnh hơn bác sĩ. Và theo như những gì cô thấy, anh sẽ ở trong đó một thời gian dài, không nói với ai cả. Với một cảm giác hài lòng dồn lên, cô biết rằng Jackie Rubenstein vừa mới mất một bệnh nhân VIP. Anh ta giờ sẽ cực kỳ nghi ngờ Jackie, và điều tuyệt vời nhất là Jackie sẽ tự trách bản thân, sẽ nghĩ rằng cô đã bỏ qua một điều gì đó quan trọng trong quá trình điều trị, hay nói điều gì đó có hại. Jackie đúng là đồ ngốc về những thứ như vậy. Cô ta sẽ tự nhận trách nhiệm và rồi cô ta sẽ chuyển người bệnh cho một bác sĩ khác. Hổ cái danh tiếng tay nghề kỳ diệu của bác sĩ Rubenstein trong bệnh viện.

Hỏa mù

Doreen Littlefield là loại người mà nhà nhân cách học Theodore Million gọi là một “kẻ thái nhân cách tham lam”, trong đó “thái nhân cách” chỉ chứng thái nhân cách, hay sự vắng mặt của lương tâm, và “tham lam” chỉ ham muốn sở hữu người khác một cách quá mức. Những kẻ thái nhân cách không phải lúc nào cũng có bản chất tham lam - một số bị thúc đẩy bởi những điều khác hẳn – nhưng khi sự thiếu vắng lương tâm và tính tham lam xảy ra cùng trong một cá nhân, một bức tranh đáng sợ xuất hiện. Bởi vì rõ ràng là một số “tài sản” quý giá nhất ở một con người - sắc đẹp, trí thông minh, thành công, cá tính mạnh mẽ - không thể bị đánh cắp hay sở hữu được, kẻ thái nhân cách tham lam đành bằng lòng với việc bôi nhọ và làm tổn hại những đức tính đáng ghen tỵ ở người khác để cho họ cũng không có được chúng, hay ít nhất không được hưởng thụ chúng một cách yên ổn. Như Million nói, “Ở đây, thú vui là ở chỗ lấy đi chứ không phải là sở hữu.”

Kẻ thái nhân cách tham lam nghĩ rằng cuộc đời đã lừa dối cô ta theo một cách nào đó, đã không cho cô ta những tặng vật hào phóng như với những người khác, và vì vậy cô ta phải sửa chữa sự bất công sinh tồn ấy bằng cách đi cướp của những người khác, bằng cách bí mật phá hoại cuộc đời những người khác. Cô ta tin rằng cô ta đã bị hạ thấp bởi tự nhiên, hoàn cảnh và số phận, và rằng hạ thấp những người khác là cách duy nhất để cô ta lấy lại quyền lực. Sự trả thù, thường là nhằm vào những người không hề biết họ đang là mục tiêu, là hành động quan trọng nhất trong cuộc đời của kẻ thái nhân cách tham lam, ưu tiên số một của cô ta.

Vì trò chơi quyền lực bí mật này là ưu tiên số một, tất cả khả năng lừa dối và chịu đựng mạo hiểm của kẻ thái nhân cách tham lam đều hướng vào đó. Để phục vụ cho trò chơi, cô ta có thể nghĩ ra các mưu đồ và diễn những màn kịch mà hầu hết chúng ta coi là thái quá, tàn ác và có thể tự hại đến bản thân. Mặc dù vậy, khi một người như thế ở trong cuộc đời của chúng ta, thậm chí là ở cạnh chúng ta hàng ngày, chúng ta thường là không biết tí gì về các hành vi của cô ta. Chúng ta không nghĩ rằng một người có thể thi hành những hành vi báo thù nguy hiểm và tàn nhẫn đối với một ai đó mà trong hầu hết các trường hợp không hề làm gì lầm lỗi với cô ta cả. Chúng ta không chờ đợi điều đó, và vì vậy chúng ta không thấy nó, ngay cả khi nó xảy ra với người quen của chúng ta, hay chính bản thân chúng ta. Những hành vi của kẻ thái nhân cách tham lam thường là kỳ dị và vô cớ hèn hạ đến mức chúng ta từ chối không tin chúng là có chủ đích, hay thậm chí không tin là chúng đã xảy ra. Bằng cách đó, bản chất thật của kẻ thái nhân cách tham lam thường là vô hình với những người xung quanh. Cô ta có thể dễ dàng ẩn trốn ngay trước mắt chúng ta, như Doreen đã làm giữa những người thực sự thông minh và có trình độ ở bệnh viện trong gần một thập kỷ.

Kẻ thái nhân cách tham lam là hình ảnh tột bực của con sói trong lốt cừu, và trong trường hợp Doreen, cái lốt cừu được tạo ra đặc biệt khéo léo. Doreen là một bác sĩ tâm lý, hay đúng hơn là tất cả mọi người ở bệnh viện đều tin rằng cô ta là một bác sĩ tâm lý. Đối với mục đích của Doreen Littlefield, hai điều này là một. Sự thật, nếu ai đó khám phá được ra, là cô không có giấy phép hành nghề trị liệu tâm thần, và cô cũng không có bằng tiến sĩ. Khi cô 22 tuổi, cô có một bằng cử nhân tâm lý từ trường đại học công lập ở quê, nhưng tất cả chỉ có thế. Những thứ còn lại chỉ là tấm bình phong lòe loẹt được dựng lên. Khi bệnh viện nhận cô vào làm sau tiến sĩ, họ có kiểm tra những người giới thiệu trong hồ sơ, nhưng cả hai đều là những người rất nổi tiếng đã bị khuất phục bởi những vụ dính dáng đáng xấu hổ với cô, mặc dù lẽ ra họ nên khôn hơn một chút. Ủy ban xét hồ sơ không kiểm tra những bằng cấp cô liệt kê. Bởi vì cô được những người nổi tiếng như vậy giới thiệu, họ cho rằng cô đúng là có bằng tiến sĩ. Rốt cuộc, có ai trên đời này đi nói dối về một thứ như thế? Về khả năng cư xử như một bác sĩ tâm lý đủ để lòe những người trong nghề và các bệnh nhân, Doreen luôn nghĩ rằng một người có thể học rất nhiều bằng cách đọc sách, và có vẻ như cô đúng.

Doreen vừa kết thúc cuộc gặp với người bệnh đang hồi phục lúc 8 giờ, đá anh ta vào trạng thái nghi kỵ nghiêm trọng để trả thù một người đồng nghiệp vô can, và giam anh ta vào khu vực an ninh cao. Cô ta làm gì tiếp trong thời gian còn lại của ngày? Nếu chúng ta gặp lại cô trong văn phòng, chúng ta sẽ thấy cô bình thản gặp gỡ những bệnh nhân còn lại theo lịch, gọi điện thoại, sửa soạn giấy tờ và đi dự một cuộc họp trong bệnh viện. Chúng ta có lẽ sẽ không nhận ra điều gì khác thường. Hầu hết hành vi của cô ta đều có vẻ bình thường với chúng ta, hay đủ gần mức bình thường để chúng ta cho qua. Có lẽ cô không giúp ích gì mấy cho các bệnh nhân, nhưng cô cũng không làm gì hại họ cho lắm, ngoại trừ những trường hợp như buổi sáng hôm nay, khi mà làm hại một bệnh nhân sẽ gây tổn thất cho người đồng nghiệp mà cô đang nhắm vào.

Tại sao cô ta lại thi triển thủ đoạn chống lại bệnh nhân tâm thần? Họ không có gì cô muốn. Họ là những người bị hà hiếp trong thế giới này và cô có thể cảm thấy đầy quyền thế chỉ bằng việc ngồi trong phòng cùng với họ. Trường hợp ngoại lệ có thể là một vài bệnh nhân nữ hơi hấp dẫn quá, hay tồi tệ hơn, hơi thông minh quá. Lúc đó Doreen có thể phải dìm cô ta xuống một một hai nấc, khơi dậy một chút sự căm ghét bản thân thường đã có sẵn trong những bệnh nhân này. Trong vai trò bác sĩ tâm thần, cô thấy việc ấy là quá dễ dàng. Cuộc gặp gỡ luôn luôn là một đối một, và người bệnh không bao giờ hiểu họ đã trúng phải cái gì để phàn nàn với ai khác bên ngoài.

Nhưng khi mọi người không gợi lên trong Doreen lòng ham muốn với một cái gì đó họ có, hay với một cái gì trong bản thân con người họ, cô không chĩa mũi dùi vào họ. Ngược lại, cô có thể tỏ ra đặc biệt hấp dẫn và lịch sự khi cô tin rằng một số thủ hạ, như cô thường nghĩ về họ, cũng có ích để duy trì cái lốt cừu của cô, một lốt ngụy trang bao gồm việc tỏ ra là một người đặc biệt tốt bụng, quan tâm đến mọi người, có tinh thần trách nhiệm và làm việc quá sức đến mức đáng thương. Ví dụ khi Doreen chuẩn bị rời phòng làm việc vào cuối cái ngày cô đã bí mật phá hoại Jackie Rubenstein và Dennis, cô chắc chắn phải dừng lại ở bàn của Ivy để tán chuyện gẫu một chút. Cô cố gắng làm việc này mỗi tối. Ivy là thư ký kiêm tiếp tân cho các bác sĩ ở khu này, và một người có vị trí đặc biệt như vậy có thể có ích bất cứ lúc nào.

Doreen ra khỏi văn phòng, ngồi phịch xuống một cái ghế trong phòng tiếp tân và nói, “Ôi Ivy! Ơn Chúa ngày hôm nay đã xong!”

Ivy hơn Doreen 20 tuổi. Cô ta béo và đeo đôi khuyên tai bằng nhựa to tướng. Doreen vẫn nghĩ cô ta là loại hạ cấp.

Ivy trả lời một cách nhiệt tình, “Tôi biết. Đáng thương cho cô. Và anh chàng Dennis đáng thương ấy nữa! Tôi không phải là bác sĩ, nhưng tôi đã thấy nhiều bệnh nhân, cô biết đấy, và tôi đã hi vọng…Chắc là tôi lầm.”

“Không, không. Chị rất có mắt quan sát. Anh ta đúng là có một thời gian khá hơn. Công việc này đôi lúc làm lòng tôi tan nát.”

Dĩ nhiên, sáng nay hai người trợ lý lực lưỡng mang Dennis ra khỏi phòng qua ngay trước đôi mắt tròn xoe của Ivy. Giờ đây cô nhìn Doreen với vẻ lo lắng.

“Cô biết đấy, bác sĩ Littlefield, tôi lo cho cô.”

Cùng lúc Ivy thú nhận điều đó, cô nhận thấy mắt của Doreen đang rơm rớm nước mắt, và cô tiếp tục với một giọng khẽ khàng hơn, “Ôi lạy Chúa, ngày hôm nay đúng là tệ hại với cô phải không? Tôi hi vọng cô không nghĩ tôi tọc mạch quá, nhưng cô đúng là quá nhạy cảm với công việc này.”

“Không, không, Ivy. Tôi chỉ mệt mỏi, và dĩ nhiên là tôi buồn về Dennis. Đừng nói với ai nhé – lẽ ra tôi không nên thiên vị ai cả - nhưng anh ta rất đặc biệt với tôi, chị biết không? Tôi ước gì tôi có thể về nhà và ngủ một giấc ngon lành.”

“Đấy đúng là cái cô nên làm.”

“Ước gì tôi có thể, nhưng còn ca cấp cứu và các thứ khác nữa, tôi chưa làm xong giấy tờ, và tôi nghĩ tôi phải thức đến nửa đêm mới xong được.”

Ivy liếc nhìn chiếc cặp căng phồng của Doreen và nói, “Cô bé đáng thương. Hay là nghĩ ra cái gì hay ho một chút để quên nó đi… phải rồi, hôm nay thế nào? Cái con Maltese mới của cô thế nào rồi?”

Doreen quệt tay ngang mắt và mỉm cười. “Ồ, nó đúng là tuyệt, Ivy. Thực tế là nhiều lúc trông nó đáng yêu đến mức tôi chỉ muốn ăn ngấu nghiến nó.”

Ivy bật cười. “Thôi được rồi, tôi cá là nó đang đợi cô về. Hay bây giờ cô về nhà và ôm chặt nó vào lòng?”

“Tốt hơn là không nên chặt quá. Tôi sẽ bóp nghẹt nó mất. Nó vẫn còn bé.”

Hai người phụ nữ phá lên cười, và rồi Doreen nói, “Ivy, Ivy. Chị biết không, tôi nghĩ chị nên làm bác sĩ tâm lý. Chị luôn biết cách làm tâm trạng tôi tốt hơn. Mai tôi sẽ vui vẻ gặp lại chị, đồng ý không? Chúng ta đành phải tiếp tục cố gắng. Tôi đoán thế.”

“Chắc chắn rồi,” Ivy khẳng định. Cô vui vẻ nhìn Doreen nhặt cặp tài liệu lên và bước đi, bên cầm cặp hơi trĩu xuống.

Doreen đi trở lại chỗ cô để xe, và ở đó cô gặp Jenna, chủ nhân của chiếc Escort cũ kỹ mà cô đỗ bên cạnh sáng nay. Jenna là một sinh viên thực tập mới ở bệnh viện, và không như cô tiếp tân Ivy, Jenna trẻ, đẹp và thông minh. Cô có một mái tóc nâu dài rất đẹp và Doreen đã nhắm vào cô.

“Chào Jenna. Về nhà hả?”

Jenna chớp mắt trước câu hỏi hiển nhiên mà cô nghĩ có thể là một lời chỉ trích vì sinh viên thực tập thường làm việc quần quật đến tối muộn. Nhưng cô trấn tĩnh lại. “Vâng. Vâng. Về nhà. Cô cũng về hả?”

Doreen nhìn với vẻ lo lắng. “Thế còn cuộc họp khẩn ở Chatwin Hall thì sao?”

Chatwin Hall là một khu điều trị dưới sự chỉ đạo của bác sĩ Thomas Larson nghiêm khắc và đáng sợ, người mà Doreen biết là hướng dẫn chính của Jenna. Dĩ nhiên là không có cuộc họp nào lúc này cả. Doreen bịa nó ra trong lúc nhất thời.

Jenna lập tức tái mặt. “Có cuộc họp khẩn à? Không ai bảo tôi cả. Bao giờ? Tại sao? Cô biết không?”

Doreen bây giờ có dáng vẻ như một bà giáo, nhìn vào đồng hồ đeo tay và nói, “Khoảng 10 phút trước, tôi chắc vậy. Cô không nghe các thông điệp điện thoại à?”

“Có, dĩ nhiên là tôi nghe, nhưng không có nói về cuộc họp nào cả. Văn phòng bác sĩ Larson à?”

“Tôi đoán thế.”

“Ôi không. Ôi lạy Chúa. Tôi phải…Tôi nên…Tôi chắc là phải chạy đến đó thật nhanh vậy.”

“Đúng vậy.”

Jenna kinh hoảng đến mức không nghĩ đến việc tại sao bác sĩ Littlefield lại biết về một cuộc họp đột xuất mà thậm chí không liên quan đến cô ta. Cô sinh viên trẻ lao ra khỏi bãi đỗ xe và bắt đầu chạy qua bãi cỏ rộng đầy nước mưa của bệnh viện. Doreen đứng trong bãi đỗ xe và nhìn cô chạy cho đến khi khuất sau góc của một tòa nhà ở xa. Ngẫm nghĩ một cách hài lòng về việc Chatwin Hall nằm ở góc đối diện của bệnh viện, Doreen chui vào trong chiếc BMW, kiểm tra trang điểm trong gương chiếu hậu và lái về nhà. Ngày mai hay ngày kia, cô sẽ gặp lại Jenna, và Jenna sẽ hỏi về cuộc họp không tồn tại. Doreen sẽ chỉ nhún vai và nhìn thẳng vào mắt Jenna, và Jenna sẽ lùi bước.

Chứng thái nhân cách và tội phạm

Doreen Littlefield sẽ không bao giờ bị truy tố vì những hành vi của cô ta, kể cả việc hành nghề điều trị tâm lý không có giấy phép. Ông chú thế lực của Dennis sẽ không bao giờ phát hiện ra cô thực sự là người thế nào, cũng như hầu hết các bệnh nhân khác hay gia đình của họ. Các bác sĩ ở bệnh viện sẽ không bao giờ kiện cô về những hành vi lừa gạt cô thực hiện với họ. Cô sẽ không bao giờ bị trừng phạt một cách xứng đáng cho những tổn thất tinh thần không đếm xuể mà cô đã gây ra. Rốt cuộc, cô là một minh họa tốt về sự khác nhau giữa một kẻ thái nhân cách và một tên tội phạm. Đó cũng là sự khác biệt giữa một đứa trẻ hư hỏng nhưng tỏ ra ngoan ngoãn và một đứa khác bị mắng vì đã lấy trộm kẹo từ trong túi của mẹ. Sự khác biệt đơn giản là ở chỗ cô có bị bắt quả tang hay không.

Và người lớn bị bắt quả tang khi thực hiện những hành vi vô lương tâm có lẽ là chuyện ngoại lệ hơn là chuyện hay xảy ra. Vì 4 phần trăm của tất cả dân số là thái nhân cách, ai đó có thể nghĩ rằng hệ thống nhà tù của chúng ta phải chứa đầy đến tận ngọn những kẻ thái nhân cách và không còn chỗ cho bất cứ loại người nào khác. Nhưng không phải vậy. Theo Robert Hare và những nhà nghiên cứu khác đã kiểm tra những kẻ bị kết án, trung bình chỉ khoảng 20 phần trăm số tù nhân ở Hoa Kỳ là thái nhân cách. Hare và đồng nghiệp cẩn thận chỉ ra rằng con số 20 phần trăm của số tù nhân này gây ra hơn 50 phần trăm những tội ác nghiêm trọng nhất (tống tiền, cướp có vũ trang, bắt cóc, giết người) và tội ác chống chính phủ (phản quốc, gián điệp, khủng bố).

Nói một cách khác, hầu hết những kẻ bị chỉ ra là tội phạm không phải là thái nhân cách. Thay vào đó, họ là những người với nhân cách bên dưới tương đối bình thường và hành vi của họ là kết quả của những tác động xã hội tiêu cực như ma túy, lạm dụng trẻ em, bạo lực trong gia đình và sự nghèo khó từ đời này qua đời khác. Những số liệu thống kê cũng cho thấy rằng rất ít tội ác thái nhân cách bị đưa ra trước pháp luật – và rằng rất ít kẻ thái nhân cách là tội phạm theo đúng định nghĩa chính thức. Chân dung phổ biến nhất của một kẻ thái nhân cách, như Doreen, bao gồm các hành vi lừa dối và ngụy trang ngày này qua ngày khác, và chỉ có những tội ác trắng trợn nhất (như bắt cóc, giết người) mới khiến một kẻ thái nhân cách tương đối thông minh gặp khó khăn trong việc che giấu. Một số - nhưng chắc chắn không phải tất cả - những tên cướp thái nhân cách bị bắt. Nhưng những kẻ như Doreen Littlefield trên thế giới này hiếm khi gặp khó khăn, và ngay cả khi chúng bị bắt quả tang, bị phát hiện ra, chúng cũng hiếm khi bị truy tố. Kết quả là hầu hết những kẻ thái nhân cách không bị bỏ tù. Chúng tự do ở bên ngoài cùng với bạn và tôi.

Trong chương sau, chúng ta sẽ thảo luận những lý do tại sao những người có lương tâm lại gặp nhiều khó khăn đến vậy trong việc nhìn ra và đối phó có hiệu quả với những kẻ không có lương tâm. Những lý do này trải từ các thủ đoạn đe dọa của những kẻ thái nhân cách cho đến mặc cảm tội lỗi lầm lẫn của chúng ta. Nhưng trước hết, hãy cùng quay lại bệnh viện một lần nữa, lần này để xem điều kỳ diệu của bác sĩ Jackie Rubenstein, thực ra là hai điều kì diệu.

Hôm nay là chủ nhật, bốn ngày kể từ hôm Dennis bị chuyển vào khu vực an ninh cao, và sân bệnh viện vắng hoe ngoại trừ một chiếc xe nhỏ đi dọc con đường hẹp dẫn đến tòa nhà của Dennis và dừng lại trước cửa. Bác sĩ Rubenstein bước ra và thọc tay vào túi áo khoác để lấy ra chiếc chìa khóa khổng lồ, gần như một chiếc chìa từ thời trung cổ, để mở cửa ra vào tòa nhà ba tầng bằng đá. Ngay cả bây giờ, sau khi làm việc ở bệnh viện tám năm, cô vẫn nắm chặt chiếc chìa khóa nặng nề trong tay thay vì đút nó lại vào trong túi sau khi cô bước vào trong và nghe cánh cửa khóa lại sau lưng. Cô đến để tìm cách, một lần nữa, làm cho Dennis, người bệnh đang kinh hoảng của cô, nói chuyện với cô. Khi cô bước vào khu bệnh nhân - lại một cánh cửa thép nữa đóng và khóa lại sau lưng – cô nhìn thấy Dennis ngồi trên chiếc ghế sofa giả da màu xanh lá cây và nhìn một cách vô hồn vào chiếc TV không được bật lên. Anh ngẩng nhìn lên, mắt họ gặp nhau trong một khoảnh khắc, và, trong sự ngạc nhiên và vui mừng của cô, anh ra hiệu cho cô đến gần và ngồi xuống.

Rồi điều kỳ diệu thứ nhất xảy ra: Dennis nói. Anh nói và nói, và anh kể cho Jackie Rubenstein mọi điều Doreen Littlefield đã nói. Và điều kỳ diệu thứ hai là Jackie tin anh.

Từ nhà đêm hôm đó, cô gọi điện cho Doreen và chất vấn. Doreen chối bay tất cả, và buộc tội cô một cách miệt thị là đã bị cuốn vào những nghi kỵ của bệnh nhân. Khi Jackie không chịu lùi bước, Doreen cảnh cáo rằng cô sẽ tự làm hại sự nghiệp của mình nếu cô kể cho bất cứ ai khác trong bệnh viện một câu chuyện hoang đường như vậy. Khi cô đặt điện thoại xuống sau khi nói chuyện với Doreen, Jackie gọi một người bạn tốt ở Los Angeles để tìm sự hỗ trợ tinh thần. Cô bảo anh ta, nửa đùa nửa thật, là cô nghĩ cô có thể đang hóa điên.

Jackie không biết Doreen là một kẻ lừa đảo, và vì vậy từ phía Jackie, cô và Doreen là ngang hàng trong bệnh viện. Vì lý do này, Jackie nhận ra cô sẽ gặp khó khăn khi đưa việc này ra trước những người có thẩm quyền hơn. Họ sẽ coi đây chỉ là là một vụ tranh cãi giữa cô và Doreen. Tồi tệ hơn, cũng như Doreen, họ có thể nói cô đang để những vấn đề của bệnh nhân thành vấn đề của chính cô. Mặc dù vậy, sáng hôm sau cô bước vào văn phòng trưởng khoa cô và kể lại cho ông ta chuyện xảy ra. Khuôn mặt với bộ râu bạc của ông đỏ lên. Điều này khiến Jackie tò mò vì ông không có vẻ giận dữ, với cô hay với Doreen. Cô tự hỏi, cũng như cô từng tự hỏi trước đây, không biết có phải ông ta và Doreen có chuyện tình cảm với nhau hay không.

Sau khi vị trưởng khoa nghe Jackie xong, ông không có vẻ miệt thị như Doreen trên điện thoại, nhưng ông nhắc nhở Jackie một cách lịch sự về việc những câu chuyện hoang tưởng của các bệnh nhân tâm thần thông minh thường rất dễ tin. Ông nói ông rất nghi ngờ những gì Dennis bảo cô đã xảy ra trên thực tế, và ông hi vọng cô và Doreen sẽ không để sự bất đồng quan điểm này kéo dài. Một sự chia rẽ như vậy sẽ không tốt cho khoa. Và vậy là, về cơ bản, Doreen đã thoát được trót lọt với những gì cô ta làm, như vẫn thường xảy ra. Tin tức tốt lành hơn là việc điều trị của Dennis với Jackie không bị chấm dứt, và chẳng bao lâu anh được ra viện.

Hồi kết của màn kịch Doreen Littlefield diễn cuối cùng cũng đến. Và như nó thường xảy ra với những kẻ thái nhân cách tham lam, nó đến một cách lặng lẽ chứ không ồn ào, bắt đầu bởi một người ở ngoài hệ thống. Trong trường hợp của Doreen, người tố cáo thành công là một phóng viên chuyên về bảo vệ người tiêu dùng, người xuất hiện hai lần mỗi tháng trên một chương trình truyền hình địa phương có tên Buyer Beware (Người mua cẩn thận). Sáu năm sau vụ tấn công tâm lý của Doreen lên Dennis, vợ nhân vật nổi tiếng ở địa phương này phải vào viện vì trầm cảm, và hoàn toàn ngẫu nhiên, Doreen được chỉ định là bác sĩ điều trị. Tức giận vì cho rằng việc điều trị này có liên quan đến những lục đục trong hôn nhân của anh, anh sử dụng những biện pháp nghiệp vụ của mình để điều tra về bác sĩ Littlefield và dễ dàng phát hiện cô ta là người thế nào – hay nói đúng hơn, cô ta không phải là người thế nào. Anh lập tức đến gặp giám đốc điều hành bệnh viện và giải thích rằng nếu bệnh viện đá Doreen ra ngoài ngay lập tức, tìm một bác sĩ mới cho vợ anh, và miễn toàn bộ chi phí nằm viện của vợ anh, anh sẽ không vạch mặt Doreen và cả bệnh viện trên truyền hình. Anh chỉ ra một cách hợp lý rằng miễn phí cho một bệnh nhân sẽ rẻ hơn rất nhiều so với việc phải trả lại viện phí cho hàng ngàn trường hợp, hoặc những việc tồi tệ hơn nữa, sẽ xảy đến với bệnh viện nếu bằng cấp của Doreen, hay nói đúng hơn là sự thiếu hụt của những bằng cấp ấy, bị lên truyền hình.

Đọc những giấy tờ ông được đưa, vị giám đốc hiểu ngay ra vấn đề, và vào ngày sinh nhật thứ bốn mươi, giữa lúc cô đang ăn bánh sinh nhật trong một bữa tiệc nhỏ tại văn phòng do Ivy tổ chức, Doreen bị triệu tập đột ngột sang tòa nhà hành chính. Trong phòng giám đốc, giám đốc điều hành, giám đốc chuyên môn và trưởng khoa điều dưỡng (bà muốn có mặt chỉ vì bà căm ghét Doreen quá mức) thông báo với Doreen rằng bảo vệ sẽ đưa cô ra xe của cô và sẽ giám sát cho đến khi cô rời khỏi khu vực bệnh viện. Doreen bảo ba người rằng họ đang phạm phải một sai lầm lớn, rằng tay phóng viên đã nói dối bởi vì anh ta không thích cô, và rằng cô sẽ kiện họ.

Cô lái đi khỏi, và mặc dù cô đã làm ở đó 14 năm, không ai ở bệnh viện nghe về cô lần nào nữa. Ban quản lý bệnh viện không muốn truy cứu sự việc, vì lý do hiển nhiên về trách nhiệm chuyên môn, và tất cả thở phào nhẹ nhõm khi cô biến mất không một dấu vết. Trong những cuộc nói chuyện riêng, trưởng khoa điều dưỡng và Jackie Rubenstein phỏng đoán rằng Doreen đang ở một nơi nào đó, một bang nào đó, và vẫn hành nghề điều trị tâm lý.

Hầu hết mọi người ở bệnh viện có lương tâm rất phát triển, vậy tại sao, khi cuối cùng họ phát hiện ra về Doreen, họ lại để cô ta đi mà không làm gì, để rồi cô ta sẽ lại hành nghề ở một nơi khác? Tại sao, ngay trong một bệnh viện tâm thần, không ai nhìn ra cô ta? Và nói chung, làm thế nào mà chúng ta sống, như chúng ta vẫn sống, giữa một con số đáng kể những kẻ dối trá và lừa đảo mà không hề đối mặt với chúng, hay thậm chí nhận ra chúng? Như chúng ta sẽ thấy, có câu trả lời cho những câu hỏi quan trọng này, và cũng có những cách để chúng ta thay đổi cách chúng ta đối phó với hiện tượng thái nhân cách trơn tuồn tuột này.

Về tác giả:
Tiến sĩ Martha Stout là một nhà tâm lý học người Mỹ. Bà là giảng viên tại khoa tâm thần học của Khoa Y, trường đại học Harvard và đồng thời khám bệnh tại phòng khám tư của mình được 25 năm nay. Bà hiện đang sống tại Cape Ann, bang Massachusetts, Hoa Kỳ.

Xem thêm:

• Kẻ thái nhân cách ở nhà bên, chương 2 - Giống người băng giá: Những kẻ thái nhân cách
• Kẻ thái nhân cách ở nhà bên, chương 6 - Cách để nhận ra kẻ vô lương tâm
• Đại cương về chứng thái nhân cách