Kẻ thái nhân cách ở nhà bên - Chương 2

Tác giả: Martha Stout
Nguồn: The sociopath next door

Chương 2: Giống người băng giá: Những kẻ thái nhân cách

Lương tâm là cửa sổ linh hồn của chúng ta, tà ác là tấm rèm che – Doug Horton

Khi Skip còn bé, gia đình hắn có một khu biệt thự nghỉ mát bên một cái hồ nhỏ trong núi ở bang Virginia, nơi họ vẫn về nghỉ mỗi mùa hè. Họ nghỉ hè ở đó từ lúc Skip tám tuổi cho đến khi hắn đi học trung học ở Massachusetts. Skip mong đến kỳ nghỉ hè của hắn ở Virginia. Ở đó không có nhiều việc để làm, nhưng một hoạt động hắn phát minh ra thú vị đến mức nó bù lại cho sự buồn tẻ nói chung. Trên thực tế, khi quay trở lại trường vào mùa đông và phải chịu đựng một thằng giáo viên ngu ngốc lải nhải về một điều gì đó, đôi khi hắn ngồi mơ màng nhớ lại hình ảnh hắn chơi trò chơi đó bên bờ hồ ở bang Virginia ấm áp và hắn cười lên thành tiếng.

Skip đẹp trai và thông minh tuyệt vời ngay từ khi còn bé. “Thông minh và đẹp trai” là nhận xét mà cha mẹ hắn và bạn bè của họ và thậm chí cả thầy cô giáo của hắn vẫn nói đi nói lại. Và vì vậy họ không hiểu tại sao điểm số của hắn lại tầm thường như vậy, hay tại sao khi đến tuổi, hắn có vẻ không quan tâm chút nào đến việc hẹn hò. Điều họ không biết là ngay từ tuổi mười một, Skip đã đi lại với vô khối bạn gái, nhưng không phải theo cách cha mẹ và thầy cô giáo của hắn hình dung. Luôn có một ai đó, thường là một đứa con gái lớn tuổi hơn, sẵn lòng khuất phục trước sự tán tỉnh và nụ cười quyến rũ của hắn. Thông thường, bạn gái hắn bí mật đưa hắn vào phòng, nhưng đôi khi cả hai tìm một chỗ vắng vẻ nào đó ở sân chơi hay trên khán đài sân bóng chày. Còn về điểm số, hắn đúng là cực kỳ thông minh, hắn có thể có toàn điểm A+, nhưng lấy điểm C hoàn toàn không mất chút công sức nào, vì vậy hắn chỉ làm đến vậy. Đôi khi, hắn thậm chí được B. Điều đó làm hắn buồn cười vì hắn không học bài chút nào. Thầy cô giáo thích hắn và có vẻ cũng dễ bị khuất phục bởi nụ cười và những lời tán dương của hắn như đám con gái, và mọi người đều cho rằng Skip sẽ vào một trường trung học tốt, rồi một trường đại học danh tiếng, bất chấp điểm số của hắn.

Cha mẹ hắn có rất nhiều tiền, “giàu sụ”, như những đứa trẻ khác vẫn nói. Nhiều lần, khi hắn khoảng mười hai, Skip ngồi bên cái bàn cổ bóng láng mà cha mẹ hắn mua cho phòng ngủ của hắn và thử tính toán hắn sẽ được bao nhiêu tiền khi họ chết đi. Hắn tính dựa vào một số sổ sách tài chính hắn đánh cắp từ phòng làm việc của cha hắn. Những sổ sách ấy rối rắm và không đầy đủ, nhưng mặc dù hắn không tính được con số chính xác, Skip có thể thấy rõ ràng là một ngày nào đó hắn sẽ khá giàu.

Mặc dù vậy, Skip có một vấn đề. Hắn hầu như lúc nào cũng thấy buồn chán. Những trò giải trí hắn theo đuổi, ngay cả đám con gái, ngay cả việc lừa thầy cô giáo, ngay cả việc nghĩ về tiền của hắn, không kích thích được hắn quá nửa tiếng. Của cải gia đình là thứ giải trí nhiều hứa hẹn nhất, nhưng nó vẫn nằm ngoài tầm kiểm soát của hắn - hắn vẫn chỉ là một đứa trẻ. Không, sự khuây khỏa thực sự duy nhất khỏi sự nhàm chán là trò vui hắn có ở Virginia. Những kỳ nghỉ là thời gian thật tuyệt. Kỳ nghỉ hè đầu tiên ấy, khi hắn lên tám, hắn chưa có cách nào khác nên chỉ đâm vào bụng các con ễnh ương bằng kéo. Hắn phát hiện ra rằng hắn có thể lấy cái lưới ở kho để đồ đánh cá và bắt các con ếch một cách dễ dàng từ bên bờ hồ. Hắn giữ các ếch nằm ngửa, đâm vào những cái bụng phình ra của chúng, và rồi lật chúng trở lại để xem đôi mắt trong veo ngu ngốc của chúng đờ ra trong khi chúng chảy máu đến chết. Sau đó hắn lấy hết sức ném những cái xác ra hồ, đồng thời hét lên, “Đáng đời chúng bay, những con ếch khốn kiếp!”

Có rất nhiều ếch trong cái hồ đó. Hắn có thể bỏ hàng giờ để giết chúng mà vẫn có vẻ như còn hàng trăm con để cho hôm sau. Nhưng đến cuối kỳ nghỉ hè đầu tiên ấy, Skip quyết định hắn có cách khác hay hơn. Hắn đã chán đâm thủng bụng các con ếch. Làm chúng phát nổ, làm cách nào đó để những con vật béo bự khốn khổ ấy nổ tung lên mới là tuyệt, và để thực hiện điều đó, hắn có một kế hoạch rất hoàn hảo. Hắn biết nhiều đứa trẻ lớn tuổi hơn ở nhà, và một trong số đó hắn biết vẫn cùng gia đình đi nghỉ xuân ở South Carolina vào mỗi tháng tư. Skip nghe nói pháo lớn có được bán và rất dễ mua ở South Carolina. Với một chút hối lộ từ Skip, thằng bạn Tim của hắn sẽ mua cho hắn pháo ở đó và mang giấu về nhà dưới đáy vali. Có lẽ Tim sẽ sợ khi phải làm việc đó, nhưng với một chút lên giây cót tinh thần từ Skip và số tiền hợp lý, nó sẽ làm. Mùa hè sau, Skip sẽ có không phải kéo mà là pháo!

Lấy tiền từ nhà không thành vấn đề và kế hoạch đó diễn ra trót lọt. Tháng tư năm đó, hắn lấy 200 đôla để mua một thùng pháo lớn gọi là “Star-Spangled Banner” mà hắn thấy trong một tạp chí về súng, và 100 đôla nữa để lót tay cho Tim. Và khi cuối cùng Skip cầm được gói hàng trong tay, nó thật là đẹp đẽ. Hắn đã chọn “Star-Spangled Banner” vì nó chứa số lượng nhiều nhất những quả pháo đủ nhỏ để cho vừa, hay gần như vừa vào mồm một con ễnh ương. Có một số cây nến Rome nhỏ xíu; một số “Ngón tay”, đó là những quả pháo nhỏ màu đỏ; một mớ pháo 3cm gọi là “Phù thủy”; và thứ ưa thích của hắn là một số pháo 5cm trong một cái hộp với nhãn hiệu ở ngoài “Hủy diệt” và hình đầu lâu xương chéo ở phía trước.

Mùa hè năm đó, hắn nhét các quả pháo, từng quả một và mồm các con ếch bị bắt, châm ngòi và ném các con ếch lên không phía trên mặt hồ. Hoặc đôi khi hắn đặt con ếch đã châm ngòi xuống, chạy ra xa và nhìn lại xem con vật nổ tung trên mặt đất. Màn trình diễn quả là tuyệt vời – máu me bầy nhầy, lửa lóe sáng, thỉnh thoảng có tiếng nổ lớn và những hình thù như bông hoa đầy sắc màu. Kết quả tuyệt diệu đến nỗi chẳng bao lâu hắn bắt đầu thèm có khán giả chứng kiến thiên tài của hắn. Một buổi chiều, hắn rủ được cô em gái sáu tuổi, Claire, ra hồ, giúp hắn bắt một trong những con ếch, và rồi trước mặt cô bé, làm nó nổ tung trên không. Claire kêu thét lên và ba chân bốn cẳng chạy nhanh hết mức có thể về nhà.

Ngôi biệt thự gia đình nằm cách hồ vài trăm mét, sau một rặng cây độc cần thanh bình. Chỗ ấy không xa đến mức cha mẹ Skip không nghe được các tiếng nổ, và họ đoán Skip chắc hẳn đang nổ pháo bên hồ. Nhưng từ lâu họ đã nhận ra hắn không phải là đứa trẻ có thể kiểm soát được, và rằng họ cần lựa chọn thật cẩn thận những cuộc đấu với hắn. Mấy quả pháo không phải là thứ họ muốn dính vào, ngay cả khi Claire chạy vào nói với mẹ nó rằng Skip đang nổ tung các con ếch. Mẹ Skip chỉ vặn nhạc trong thư viện lên to hết cỡ và Claire thì đi tìm con mèo Emily của nó để giấu đi.

Siêu Skip

Skip là một kẻ thái nhân cách. Hắn không có lương tâm – không cảm giác trách nhiệm xuất phát từ những gắn bó tình cảm với người khác – và cuộc sống sau này của hắn mà chúng ta sẽ xem xét tới dưới đây, cung cấp một ví dụ đầy ý nghĩa về một người thông minh nhưng không có lương tâm sẽ thế nào.

Thật khó để tưởng tượng chúng ta sẽ cảm giác ra sao nếu không có chút lương tâm nào. Cũng khó tương đương là việc tưởng tượng ra một hình ảnh chính xác của một người như vậy. Vô đạo đức và lạnh lùng, liệu hắn có bị cô lập bên lề xã hội không? Thiếu vắng một đặc tính cơ bản như vậy của con người, liệu hắn có luôn sùi bọt mép gầm gừ đe dọa mọi người không? Có thể dễ dàng hình dung Skip lớn lên thành một kẻ giết người. Cuối cùng có lẽ hắn sẽ giết cha mẹ hắn để lấy tiền của họ. Và kết cục có thể là hắn cũng chết, hay bị giam trong một nhà tù an ninh cao. Nghe có vẻ có lý, nhưng thực tế hoàn toàn khác hẳn. Skip vẫn còn sống, hắn chưa từng giết một ai, ít nhất là một cách trực tiếp, và - cho đến thời điểm này - hắn chưa từng vào trong một nhà tù nào. Ngược lại, mặc dù hắn chưa được thừa kế tài sản của cha mẹ hắn, hắn đã trở nên rất thành công và giàu hơn vua. Và nếu bây giờ bạn gặp hắn trong một nhà hàng, hay trên đường phố, trông hắn cũng giống như bất cứ một quý ông đứng tuổi bảnh bao trong bộ comlê đắt tiền nào khác.

Làm sao có thể thế được? Có phải hắn đã khỏi bệnh không? Có phải hắn đã khá hơn không? Không. Trên thực tế, hắn trở nên tồi tệ hơn. Hắn trở thành Siêu Skip.

Nhờ điểm số tạm được, mặc dù không phải xuất sắc, cùng sức quyến rũ của hắn và ảnh hưởng của gia đình, Skip đã vào được một trường nội trú tốt ở Massachusetts, và gia đình hắn thở phào nhẹ nhõm, cả về việc hắn được nhận vào trường lẫn việc hắn vắng mặt khỏi cuộc sống của họ. Các giáo viên vẫn thấy hắn đầy sức lôi cuốn, nhưng mẹ và em gái hắn đã nhận ra hắn đầy thủ đoạn và đáng sợ. Đôi khi Claire nói về “cặp mắt lạ lùng của Skip” và mẹ cô bé lại nhìn cô một cách đầu hàng và nói, “Mẹ không muốn nói về chuyện đó.” Hầu hết mọi người khác chỉ thấy một khuôn mặt trẻ tuổi đẹp trai.

Đến tuổi vào đại học, hắn được nhận vào trường của bố hắn (và của ông hắn trước đó), nơi mà hắn trở thành một tay chơi và cưa gái huyền thoại. Tốt nghiệp với điểm C trung bình như thường lệ, hắn tham gia một chương trình MBA ở một trường kém nổi tiếng hơn, vì hắn đã nhận ra thương trường là nơi hắn có thể dễ dàng làm chủ cuộc chơi và tiêu khiển với những kỹ năng tự nhiên vốn có của hắn. Điểm số của hắn vẫn thế, nhưng khả năng bẩm sinh trong việc thu hút mọi người và khiến họ làm cái hắn muốn càng trở nên tinh tế hơn.

Khi 26 tuổi, hắn vào làm cho tập đoàn Arika, một công ty sản xuất thiết bị nổ, khoan và nâng hàng cho các mỏ khai thác quặng kim loại. Hắn luôn có sẵn đôi mắt xanh mãnh liệt và nụ cười hấp dẫn vào mọi lúc cần thiết, và cấp trên nhận thấy hắn có năng khiếu gần như ảo thuật trong việc lên dây cót tinh thần cho các nhân viên bán hàng và gây ảnh hưởng đối với các mối quan hệ. Về phần mình, Skip khám phá ra rằng điều khiển những người trưởng thành đầy học vấn không hề khó hơn thuyết phục thằng bạn Tim hồi nhỏ mua pháo cho hắn từ South Carolina, và dĩ nhiên nói dối, theo những cách ngày càng tinh vi và tao nhã hơn, là dễ dàng như hơi thở với hắn. Điều còn tuyệt hơn nữa đối với một Skip lúc nào cũng thấy buồn chán là áp lực của những vụ làm ăn nhanh đến chóng mặt và đầy rủi ro. Hắn sẵn sàng theo đuổi những cơ hội mà không ai dám theo. Trước khi hết năm thứ ba ở công ty, hắn lao vào khai thác đồng ở Chile và vàng ở Nam Phi, và cuối cùng phát triển Arika thành nhà cung cấp dụng cụ khai thác mỏ khoan và mỏ lộ thiên lớn thứ ba trên thế giới. Ông chủ sáng lập công ty Arika, người mà Skip thầm coi là một thằng ngốc, thích Skip đến mức ông ta tặng hắn một chiếc Ferrari GTB mới như là một “món quà của công ty”.

Khi hắn 30 tuổi, Skip cưới Juliette, cô con gái 23 tuổi nhẹ nhàng, yêu kiều của một tỷ phú nổi tiếng trong lĩnh vực thăm dò dầu mỏ. Skip làm mọi cách để cha của Juliette nhìn nhận hắn như đứa con trai tài giỏi và đầy tham vọng mà ông ta không có. Skip coi ông bố vợ tỷ phú là tấm vé đến tất cả mọi thứ. Và cũng chính xác như vậy, hắn nhìn thấy ở người vợ mới của hắn, Juliette, một người phụ nữ dịu dàng và biết phục tùng, người sẽ hoàn toàn chấp nhận vai trò người vợ và người ngoại giao xã hội cho hắn, và người sẽ giả bộ không biết rằng cuộc sống của Skip vẫn vô trách nhiệm và đầy những cuộc tình đây đó như từ trước tới nay. Cô ta sẽ là người phụ nữ hấp dẫn và đáng kính trọng trong tay hắn, và cô ta sẽ ngậm miệng.

Một tuần trước đám cưới, mẹ Skip khi đó đã cảm thấy gắn bó với Juliette hơn Skip, hỏi con trai bà một cách mệt mỏi, “Đám cưới này… Con có thực sự phải làm điều đó với cuộc đời cô ta không?” Skip sắp sửa phớt lờ bà như hắn vẫn thường làm. Nhưng rồi dường như nghĩ ra một điều gì đó khôi hài, hắn đáp lại câu hỏi của bà với một cái cười rộng đến mang tai. “Chúng ta đều biết rằng cô ta sẽ không bao giờ biết đã trúng phải cái gì,” hắn nói. Mẹ Skip trông có vẻ bối rối một chút, và rồi bà rùng mình.

Có gia đình, vị thế xã hội và đem lại gần 80 triệu đôla một năm cho Arika, Skip được thăng làm phó giám đốc phụ trách hoạt động quốc tế của công ty và là thành viên hội đồng quản trị trước ngày sinh nhật thứ 36 của hắn. Lúc này, hắn và Juliette đã có hai con gái, và tấm màn ngụy trang với tư cách là người đàn ông có gia đình đã hoàn hảo. Đóng góp của hắn cho công ty cũng có giá của nó, nhưng mọi thứ đều có thể được giải quyết với một chi phí phải chăng. Các nhân viên thỉnh thoảng phàn nàn là hắn “xúc phạm họ” hay “đáng sợ”, và Arika bị kiện khi một thư ký tuyên bố rằng hắn đã làm gãy tay cô ta trong khi cố ép cô ta ngồi lên lòng hắn. Vụ kiện được dàn xếp với 50.000 đôla và một lệnh bịt miệng (gag order) đối với cô thư ký. Số tiền 50.000 đôla chẳng là gì với công ty. Hắn là “Siêu Skip” và các ông chủ hiểu rằng hắn xứng đáng cái giá phải trả.

Về sau Skip nhận xét riêng về vụ đó, “Con ấy đúng là điên. Nó tự làm gãy tay nó. Nó chống lại ta, con đĩ ngu ngốc ấy. Tại sao nó lại phải chống cự thế cơ chứ?”

Sau cô thư ký, có một số lời cáo buộc về hành vi quấy rối tình dục nữa, nhưng Skip có giá với công ty đến mức mỗi khi có một vấn đề xuất hiện, Arika lại viết một tấm séc để nó biến đi. Các thành viên khác trong hội đồng quản trị bắt đầu gọi hắn là “ngôi sao đỏng đảnh của công ty”. Sau nhiều năm, hắn được nhượng lại hơn một triệu cổ phiếu và trở thành cổ đông lớn thứ hai, chỉ đứng sau người chủ sáng lập công ty. Và vào năm 2001, ở tuổi 51, Skip lên làm tổng giám đốc.

Gần đây, một số vấn đề của hắn bắt đầu trở nên khó giải quyết hơn một chút, nhưng với sự cao ngạo như thường lệ, Skip tự tin rằng hắn sẽ đứng vững – có lẽ hơi quá tự tin. Vào năm 2003, hắn bị Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SEC) buộc tội gian lận. Dĩ nhiên là hắn chối bay, và hiện tại SEC sắp đưa ra phán quyết.

Chơi trò chơi

Không, Skip không bị đẩy ra ngoài lề xã hội, hắn không sùi bọt mép, và hắn vẫn chưa vào tù. Trên thực tế, hắn giàu có, và trong nhiều giới chức, được nhiều người kính trọng – hay ít nhất là sợ, điều mà họ ngụy trang thành sự kính trọng một cách rất khéo léo. Vậy có vấn đề gì với bức tranh này? Hay câu hỏi tốt hơn là: Cái gì là phần tồi tệ nhất của bức tranh này? Cái gì là khuyết tật cơ bản trong cuộc đời Skip, khiến hắn trở thành một tấn bi kịch bất chấp thành công của hắn, khiến hắn trở thành nguyên nhân của bao nhiêu bi kịch cho những người khác? Đó là điều này: Skip không có gắn bó tình cảm nào với người khác, không một chút nào. Hắn lạnh như băng.

Mẹ hắn ở đó chỉ để bị phớt lờ. Em hắn ở đó để bị dày vò. Những người phụ nữ khác chỉ là đồ vật phục vụ nhu cầu sinh lý, không hơn chút nào. Hắn đã đợi từ bé để bố hắn làm một việc duy nhất - chết đi và để lại tiền của ông ta cho hắn. Các nhân viên của hắn ở đó để bị điều khiển và lợi dụng, cũng như bạn bè của hắn. Vợ và thậm chí các con hắn là để cho mọi người nhìn vào. Họ là bức màn ngụy trang. Skip là một thiên tài về trí tuệ, và hắn có khả năng phi thường trong những trò chơi trên thương trường. Nhưng tài năng đáng nể nhất của hắn là khả năng che giấu sự trống rỗng trong trái tim hắn khỏi hầu hết mọi người – và bắt buộc số ít người biết về điều đó phải im lặng.

Hầu hết chúng ta bị ảnh hưởng một cách phi lý bởi vẻ bề ngoài, và Skip luôn có vẻ bề ngoài hấp dẫn. Hắn rất biết cách cười. Hắn rất có sức quyến rũ. Chúng ta có thể dễ dàng hình dung hắn rót những lời tâng bốc lên ông chủ người đã cho hắn chiếc Ferrari, đồng thời thầm coi ông ta là thằng ngốc, và ở dưới tất cả những thứ đó là một tâm hồn không có khả năng biết ơn bất cứ ai. Hắn nói dối một cách nghệ thuật và thường xuyên, hoàn toàn không có một chút cảm giác tội lỗi nào thể hiện trên nét mặt hay cử chỉ để người nghe có thể nhận biết. Hắn sử dụng tình dục như một thứ công cụ điều khiển và che giấu sự trống rỗng tình cảm của hắn đằng sau những vai diễn đáng kính trọng – siêu doanh nhân, con rể, chồng, cha - tất cả đều là những màn ngụy trang hầu như không thể nhìn qua được.

Và nếu có khi nào sự hấp dẫn, tình dục và các vai diễn đều thất bại, Skip dùng đến đe dọa, một con bài chắc chắn. Sự lạnh lẽo của hắn rất đáng sợ. Robert Hare viết, “Nhiều người thấy khó khăn khi phải đối mặt với cái nhìn đăm đăm như thôi miên, mãnh liệt và vô cảm của kẻ thái nhân cách,” và đối với một số người nhạy cảm hơn, đôi mắt xanh mãnh liệt của Skip, cặp mắt mà em gái hắn gọi là “lạ lùng,” giống như cặp mắt lạnh lùng của kẻ săn mồi quan sát con mồi tinh thần của hắn. Và kết quả thường là sự im lặng.

Bởi vì ngay cả khi bạn biết về hắn, biết trái tim hắn thế nào, và biết phương thức hoạt động của hắn, làm cách nào để bạn tố cáo hắn? Bạn có thể nói với ai, và nói cái gì? “Hắn là thằng nói dối”? “Hắn là thằng điên”? “Hắn hiếp tôi trong văn phòng”? “Hắn có đôi mắt ma quỷ”? “Hắn từng giết ếch”? Nhưng đây là một người được kính trọng trong cộng đồng, trong bộ comlê Armani. Đây là người chồng thân yêu của Juliette, cha của hai đứa con. Đây là tổng giám đốc tập đoàn Arika, lạy Chúa. Cô đang buộc tội ông ta cái gì, cô có bằng chứng gì? Ai là người điên hơn - tổng giám đốc Skip, hay là người buộc tội ông ta? Và để củng cố hơn nữa vị thế vững chắc của hắn, có nhiều người cần đến Skip vì lý do này hay lý do khác, bao gồm cả những người giàu có và quyền lực. Liệu họ có để ý những gì bạn nói không?

Trong vị thế vững chắc của hắn, và trên nhiều phương diện khác, Skip là một kẻ thái nhân cách mẫu mực. Dùng ngôn từ của American Psychiatric Association (Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ), hắn có “nhu cầu được kích thích lớn hơn bình thường,” và vì vậy hắn thường theo đuổi những mạo hiểm lớn, và không chút cảm giác tội lỗi, hắn dụ dỗ những người khác theo đuổi chúng cùng hắn nữa. Hắn có một lịch sử những “vấn đề về hành vi” trong thời thơ ấu, được che giấu bởi vị thế xã hội của cha mẹ hắn. Hắn lừa đảo và thủ đoạn. Hắn có thể hung hăng một cách bột phát và “coi nhẹ an toàn của người khác,” như hắn đã làm với cô thư ký bị hắn bẻ gãy tay, và với những người phụ nữ khác mà những câu chuyện của họ không bao giờ được tiết lộ. Có lẽ “triệu chứng” kinh điển duy nhất Skip không thể hiện là lạm dụng chất kích thích. Hắn chỉ thỉnh thoảng uống quá chén một chút sau bữa chiều. Ngoài cái đó, bức tranh là hoàn chỉnh. Hắn không thực sự quan tâm gắn bó với bất cứ ai, hắn vô trách nhiệm một cách nhất quán, và hắn không biết hối hận.

Vậy tất cả những điều này diễn ra trong đầu óc hắn thế nào? Cái gì là động lực thúc đẩy hắn? Chính xác hắn muốn gì?

Hầu hết chúng ta có người khác là động lực thúc đẩy và xuất phát điểm cho các ham muốn của chúng ta. Những người khác thúc đẩy sự mong mỏi và các mơ ước của chúng ta. Những người sống cùng chúng ta, những người ở nơi xa, những người thân đã mất, những người khó chịu không để chúng ta yên, những địa điểm trở thành thân thương vì những người chúng ta quen ở đó, ngay cả những con vật nuôi của chúng ta - tất cả chiếm đầy trái tim và suy nghĩ của chúng ta. Ngay cả những người hướng nội nhất trong chúng ta cũng được tạo thành bởi các mối quan hệ của họ, và cũng luôn bận tâm đến các phản ứng, cảm xúc yêu ghét của người khác. Những tình tiết tình cảm, quan hệ lãng mạn, sự dưỡng dục, xa lánh, đoàn tụ có trong hầu hết các tác phẩm văn học và các bài hát. Chúng ta thực sự là những sinh vật cộng đồng và điều này là đúng cho đến tận những tổ tiên người vượn của chúng ta. Jane Goodall nói những con tinh tinh mà bà quan sát ở Gombe có “một tập hợp phong phú những hành vi nhằm duy trì và khôi phục sự hòa hợp xã hội… Các hành vi ôm ấp, hôn, vỗ về và bắt tay chào hỏi sau khi xa cách… Những buổi yên tĩnh và thư giãn ngồi trải chuốt cho nhau. Sự chia sẻ thức ăn. Sự quan tâm đến những thành viên bị ốm hay bị thương.” Nếu không có sự gắn bó nguyên thủy giữa người với người, chúng ta sẽ thành cái gì?

Rõ ràng là chúng ta sẽ thành những đấu thủ trong một trò chơi, một trò giống như một ván cờ khổng lồ với những người khác là quân xe, mã, tốt. Bởi vì đấy là bản chất của hành vi và ham muốn thái nhân cách. Điều duy nhất Skip thực sự muốn - điều duy nhất còn lại – là chiến thắng.

Skip không bỏ chút thời gian nào đi tìm một người để yêu. Hắn không thể yêu. Hắn không lo lắng khi bạn bè hay người thân bị ốm hay gặp khó khăn, bởi vì hắn không thể lo lắng cho người khác. Hắn không quan tâm đến người khác, và vì vậy hắn không được hưởng niềm thích thú kể cho cha mẹ hay vợ hắn những thành công của hắn trên thương trường. Hắn có thể ăn tiệc với bất cứ ai hắn muốn, nhưng hắn không thể chia sẻ giây phút ấy với bất cứ ai. Và khi con cái hắn ra đời, hắn không sợ, nhưng cũng không bị kích động. Hắn không có được chút niềm vui nào khi ở cùng con cái hắn, hay từ việc thấy chúng lớn lên.

Nhưng có một điều Skip có thể làm, và hắn làm điều này tốt hơn gần như tất cả mọi người khác: Skip rất giỏi trong việc chiến thắng. Hắn có thể thống trị. Hắn có thể bắt mọi người theo ý muốn của hắn. Khi hắn còn là một đứa trẻ, những con ếch chết khi hắn quyết định chúng phải chết, em gái hắn kêu thét lên khi hắn muốn, và giờ đây hắn tiến lên những cuộc chơi lớn hơn, hay hơn. Trong một thế giới nơi mà mọi người vật lộn chỉ để kiếm sống, Skip khiến người khác làm hắn giàu có trước tuổi ba mươi. Hắn có thể làm những ông chủ đầy học thức của hắn, và thậm chí cả ông bố vợ tỷ phú của hắn thành những thằng ngốc. Hắn có thể làm những người thạo đời phải chạy tới chạy lui và rồi cười sau lưng họ. Hắn gây ảnh hưởng lên những quyết định tài chính lớn trên trường quốc tế, và có thể khiến hầu hết các quyết định đó có lợi cho hắn mà không ai phản đối. Hay nếu có ai dám phản đối, hắn có thể chặt ngang chân người đó chỉ với một vài lời đúng chỗ. Hắn có thể dọa mọi người, tấn công họ, bẻ gãy tay, hủy hoại sự nghiệp, và các đồng nghiệp của hắn sẽ sốt sắng làm mọi điều để đảm bảo hắn không bị trừng phạt như bất cứ người bình thường nào khác sẽ phải chịu. Hắn tin rằng hắn có thể có bất cứ người phụ nữ nào hắn muốn và có thể điều khiển bất cứ người đàn ông nào hắn gặp, bao gồm cả gần đây nhất là tất cả nhân viên ở Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SEC).

Hắn là Siêu Skip. Các chiến lược và lợi nhuận là thú vui duy nhất mà hắn biết, và hắn bỏ cả đời để trở nên vượt trội trong cuộc chơi. Với Skip, cuộc chơi là tất cả, và mặc dù hắn quá thông minh để nói ra miệng, hắn nghĩ thầm rằng tất cả chúng ta đều ngây thơ và ngu ngốc khi không chơi theo cách của hắn. Và đấy chính là điều xảy ra với tâm trí con người khi sự gắn bó tình cảm và lương tâm không có ở đó. Cuộc sống biến thành một cuộc chơi, và những người khác có vẻ như chỉ là những quân cờ để bị đẩy qua lại, dùng làm lá chắn, hay bị đá hất ra ngoài.

Dĩ nhiên, rất ít người có được trí thông minh hay vẻ bề ngoài như Skip. Theo định nghĩa, hầu hết mọi người, bao gồm cả những kẻ thái nhân cách, chỉ ở mức trung bình về trí thông minh hay vẻ bề ngoài, và các cuộc chơi mà những kẻ thái nhân cách trung bình chơi không thuộc cùng một đẳng cấp cao cấp như những cuộc đọ sức toàn cầu của Skip. Nhiều nhà tâm lý học đương thời, bao gồm cả bản thân tôi, nhớ lại lần đầu tiên biết về chứng thái nhân cách từ một bộ phim có tính giáo dục về chủ đề này, xem từ khi chúng tôi còn trong trường đại học vào những năm 1970. Tôi nhớ nhân vật chính vô tích sự trong phim với cái tên ‘Thằng Tem’ vì hắn dành cả đời cho công việc kỳ cục là đánh cắp tem thư từ các bưu điện. Hắn thực ra không quan tâm đến việc sở hữu các con tem, hay bán chúng lấy tiền. Mong ước duy nhất của hắn là đột nhập vào bưu điện ban đêm, và sau đó tìm một vị trí cách đó một quãng để xem những người nhân viên đầu tiên chạy nhốn nháo khi họ vào bưu điện vào buổi sáng, tiếp đó là tiếng còi hú khi xe cảnh sát đến. Gầy gò, xanh xao, mặt chuột, người đàn ông được phỏng vấn trong phim trông không đáng sợ chút nào. Trí thông minh của hắn cùng lắm là ở mức trung bình, và hắn không bao giờ có thể chơi trong cuộc chơi quốc tế huy hoàng của Skip với những chiến lược bậc thầy và những đối thủ tỷ phú. Nhưng hắn chơi ở cuộc chơi của hắn, và về mặt tâm lý, trò chơi đánh cắp tem đơn giản của hắn giống cuộc chơi trên thương trường của Skip một cách đáng ngạc nhiên.

Không giống như Skip, những sách lược của Thằng Tem vụng về và rõ rành rành, và hắn luôn bị phát hiện và bắt giữ. Số lần hắn ra tòa và rồi vào tù là không đếm được, và đó là cách hắn sống cuộc đời của hắn - cướp tem, xem, vào tù, ra tù, và đi cướp tem nữa. Nhưng hắn không quan tâm, bởi vì kết quả cuối cùng của những kế hoạch đó không quan trọng với hắn. Đối với hắn, điều quan trọng duy nhất là chơi trò chơi đó và trong vòng ít nhất một giờ mỗi lần, thấy bằng chứng không thể phủ nhận là hắn, Thằng Tem, có thể làm mọi người phải chạy nhốn nháo. Trên quan điểm của hắn, có thể làm mọi người phải chạy nghĩa là hắn đã thắng, và bằng cách này, cũng giống như Skip siêu giàu, hắn cho thấy rõ ràng điều một kẻ thái nhân cách muốn. Điều khiển người khác - chiến thắng – có sức hấp dẫn hơn bất cứ điều gì khác (hay bất cứ ai khác).

Có lẽ mức cực điểm của sự thống trị một người khác là lấy mạng người đó, và những kẻ giết người thái nhân cách máu lạnh là điều đầu tiên nhiều người trong chúng ta nghĩ tới khi nghe nói về chứng thái nhân cách. Chỉ đứng sau kẻ lãnh đạo thái nhân cách, kẻ thay đổi vận mệnh cả một dân tộc, đưa đất nước vào cuộc diệt chủng hay một cuộc chiến tranh không cần thiết, kẻ giết người thái nhân cách chắc chắn là ví dụ đáng sợ nhất của một tinh thần không có lương tâm – ví dụ đáng sợ nhất, nhưng không phải là phổ biến nhất. Những kẻ giết người thái nhân cách ai cũng biết. Chúng ta đọc về chúng trên báo, nghe về chúng trên vô tuyến, xem chúng được thể hiện trên phim, và chúng ta thấy rùng mình đến tận xương tủy bởi nhận thức rằng giữa chúng ta có những con quái vật thái nhân cách có thể giết người một cách lạnh lùng và không chút ân hận. Nhưng trái với suy nghĩ thông thường, hầu hết những kẻ thái nhân cách không phải là kẻ giết người, ít nhất theo cái nghĩa là chúng giết bằng chính đôi tay của chúng. Chúng ta có thể thấy điều này từ các con số thống kê. Khoảng một trong mỗi 25 người là thái nhân cách, nhưng ngoài nhà tù, hay các băng đảng, hay các nhóm người cùng khổ vì nghèo đói hay chiến tranh, tỷ lệ kẻ giết người trong xã hội chúng ta ít hơn nhiều.

Khi chứng thái nhân cách và sự khát máu gặp nhau trong cùng một con người, kết quả là một cơn ác mộng gây ấn tượng sâu sắc, một nhân vật kinh dị như trong truyền thuyết. Nhưng hầu hết những kẻ thái nhân cách không phải là kẻ giết người hàng loạt. Chúng không phải là Pol Pot hay Ted Bundy. Thay vào đó, hầu hết chỉ bình thường như những người còn lại trong chúng ta, và có thể không bị phát hiện trong thời gian rất dài. Hầu hết những kẻ không có lương tâm sẽ giống như Skip hay Thằng Tem, hay người mẹ dùng con mình như một công cụ, hay bác sĩ tâm thần cố tình làm những bệnh nhân yếu ớt của họ tổn thương hơn, hay người tình quyến rũ và thủ đoạn, hay đối tác làm ăn vét sạch tiền trong tài khoản rồi biến mất, hay “người bạn” hấp dẫn chuyên lợi dụng người khác rồi chối bay. Các biện pháp những kẻ thái nhân cách nghĩ ra để điều khiển người khác - những mưu đồ được sắp đặt để “chiến thắng” – khá là đa dạng, và chỉ số ít trong đó dùng đến bạo lực. Xét cho cùng, bạo lực đập ngay vào mắt, và trừ phi dùng với những đối tượng hoàn toàn bất lực như trẻ em hay thú vật, thủ phạm rất dễ bị bắt.

Dù thế nào đi nữa, mặc dù thật đáng sợ khi chúng xảy ra, những vụ giết người tàn bạo không phải là kết quả phổ biến nhất của sự thiếu vắng lương tâm. Thay vào đó, cuộc chơi mới là cái chính. Phần thưởng để giành lấy có thể trải từ sự thống trị thế giới cho đến một bữa ăn không mất tiền, nhưng nó luôn là cuộc chơi ấy - thống trị, làm người khác phải chạy, “chiến thắng”. Rõ ràng là chiến thắng theo kiểu này là tất cả những ý nghĩa còn lại trong quan hệ giữa người với người khi sự gắn bó và lương tâm không còn nữa. Khi giá trị của các mối quan hệ gần như bằng không, sự thống trị đôi khi được thể hiện bằng cách giết người. Nhưng nó thường được thể hiện hơn bằng cách giết ếch, hay theo đuổi những cuộc chinh phục tình dục, hay quyến rũ và lợi dụng bạn bè, hay khai thác đồng ở Chile, hay đánh cắp tem bưu điện chỉ để thấy mọi người phải chạy náo loạn.

Những kẻ thái nhân cách có biết chúng là thái nhân cách không?

Những kẻ thái nhân cách có hiểu chúng là gì không? Chúng có nhận thức được bản chất của chúng không, hay là thay vào đó, chúng có thể đọc cuốn sách này từ đầu đến cuối mà vẫn không nhận ra bản thân trong đó? Trong công việc của mình, tôi thường được hỏi những câu hỏi tương tự, đặc biệt là bởi những người mà cuộc sống của họ đã bị trật đường ray sau khi đụng phải những kẻ thái nhân cách, những kẻ mà họ không nhận ra cho đến khi quá muộn. Tôi không biết chính xác tại sao vấn đề nhận thức lại quan trọng đến thế. Có lẽ chúng ta cảm thấy nếu một người sống một cuộc sống hoàn toàn không có lương tâm, ít nhất anh ta hay cô ta cũng nên thừa nhận thực tế đó. Chúng ta cảm thấy nếu ai đó xấu xa, hắn ta phải chịu gánh nặng là nhận thức về sự xấu xa của hắn. Đối với chúng ta, có vẻ sự bất công cực điểm là một người có thể là tà ác, theo đánh giá của chúng ta, mà vẫn cảm thấy hài lòng với bản thân hắn.

Tuy nhiên, có vẻ đấy chính là điều xảy ra trên thực tế. Hầu hết những người chúng ta đánh giá là tà ác có xu hướng không nhận thấy có điều gì không ổn với lối sống của họ. Những kẻ thái nhân cách nổi tiếng là không thừa nhận trách nhiệm về những hành vi của chúng, hay hậu quả của những hành vi đó. Trên thực tế, sự chối bỏ rằng hậu quả của những hành vi xấu của mình có liên quan chút gì đến bản thân – hay “vô trách nhiệm một cách nhất quán” theo ngôn từ của American Psychiatric Association (Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ) – là một yếu tố cơ bản cho chẩn đoán nhân cách chống xã hội. Skip minh họa khía cạnh này trong nhân cách hắn khi hắn giải thích rằng người nhân viên mà hắn bẻ gãy tay thực ra đã tự làm gãy tay cô ta khi cô ta không chịu phục tùng hắn. Những kẻ không có lương tâm là kho cung cấp vô tận những tuyên bố gây choáng váng “Tôi không làm gì sai cả.” Một trong những ví dụ nổi tiếng nhất là từ tên cướp tàn bạo người Chicago, Al Capone: “Tôi đi St. Petersburg, Florida ngày mai. Hãy để những công dân Chicago đáng kính uống mừng điều đó. Tôi đã phát chán với công việc của mình. Đó là một công việc bạc bẽo, đầy đau buồn. Tôi đã dành những năm đẹp nhất của đời mình làm việc thiện cho công chúng.” Những kẻ thái nhân cách khác không phải phiền đến những lập luận rối rắm như vậy, hoặc chúng không ở những vị trí thu hút sự chú ý của nhiều người để họ lắng nghe logic kỳ quặc của chúng. Thay vào đó, khi đối diện với những hậu quả tai hại rõ ràng do chúng gây ra, chúng chỉ nói một cách đơn giản và rõ ràng, “Tôi không làm việc đó,” và có vẻ bản thân chúng cũng tin vào lời nói dối trắng trợn ấy. Đặc điểm này của chứng thái nhân cách khiến chúng không thể tự ý thức. Cuối cùng, cũng như bên ngoài kẻ thái nhân cách không có mối liên hệ thực sự nào với người khác, bên trong hắn cũng chỉ có một liên hệ rất mong manh với chính bản thân hắn.

Những kẻ không có lương tâm có xu hướng tin rằng cách sống của chúng trong thế giới này ưu việt hơn cách sống của chúng ta. Chúng thường nói về sự ngây thơ của những người khác và những nguyên tắc nực cười của họ, hay về sự tò mò của chúng về việc tại sao biết bao nhiêu người không chịu dùng đến thủ đoạn với người khác, ngay cả để phục vụ những ước vọng lớn nhất của họ. Hoặc chúng lập luận rằng tất cả mọi người đều như nhau – đều vô liêm sỉ như chúng – nhưng những người kia đang đóng kịch về một thứ hoang đường nào đó gọi là “lương tâm.” Theo lập luận này, những người trung thực và lương thiện duy nhất trên thế giới là bản thân chúng. Chúng là những người duy nhất sống “thật” trong một thế giới những người giả dối.

Tuy vậy, tôi tin rằng ở đâu đó sâu thẳm trong tiềm thức chúng có thể có một tiếng nói nội tâm thì thầm yếu ớt rằng chúng đang thiếu một cái gì đó, một cái gì đó những người khác có. Tôi nói vậy bởi vì tôi đã nghe những kẻ thái nhân cách nói về cảm giác “trống vắng” hay thậm chí “trống rỗng”. Và tôi nói vậy bởi vì cái mà những kẻ thái nhân cách ghen tỵ, và tìm cách hủy hoại trong cuộc chơi của chúng, thông thường là một cái gì đó trong cá tính của người có lương tâm, và những người có cá tính mạnh mẽ thường đặc biệt bị những kẻ thái nhân cách nhắm tới. Và sau cùng, tôi nói vậy bởi vì chính con người là mục tiêu của những kẻ thái nhân cách chứ không phải trái đất, hay một thứ nào đó trong thế giới vật chất. Những kẻ thái nhân cách muốn chơi trò chơi của chúng với những người khác. Chúng không quan tâm đến thử thách từ những vật vô tri. Ngay cả việc hủy diệt tòa tháp đôi ở New York cũng phần lớn là vì những người ở trong đó, và những người sẽ xem và nghe về thảm họa đó. Quan sát đơn giản nhưng cốt yếu này có nghĩa rằng trong chứng thái nhân cách, vẫn còn một gắn bó cơ bản nào đó với những người khác, một liên hệ với giống loài. Tuy vậy, sự liên hệ bẩm sinh mỏng manh này, điều gây ra sự ghen tỵ trong chúng, là một chiều và cằn cỗi, đặc biệt khi so sánh với những tương tác tình cảm phức tạp và mãnh liệt mà hầu hết mọi người có với nhau.

Nếu tất cả những gì bạn từng cảm thấy đối với một người khác là ước muốn lạnh lùng để “chiến thắng”, làm sao bạn có thể hiểu ý nghĩa của tình yêu, tình bạn, sự quan tâm săn sóc? Bạn sẽ không hiểu được. Bạn sẽ chỉ tiếp tục chinh phục, thống trị và hưởng cảm giác chiến thắng. Có lẽ thỉnh thoảng bạn sẽ cảm thấy trống vắng một chút, một chút cảm giác không hài lòng, nhưng đó là tất cả. Và cùng với sự chối bỏ tất cả những tác động của bạn lên những người khác, làm sao bạn có thể hiểu được chính mình? Một lần nữa, bạn sẽ không hiểu được. Cũng như bản thân Siêu Skip, tấm gương của Siêu Skip cũng chỉ có thể cho ra lời nói dối. Nó không cho hắn ta thấy sự lạnh giá của linh hồn hắn, và Skip, kẻ dùng các kỳ nghỉ hè thời thơ ấu giết ễnh ương bên bờ hồ lẽ ra là yên bình ở Virginia, cuối cùng sẽ đi xuống mồ mà không hiểu cuộc đời của hắn lẽ ra có thể có đầy ý nghĩa và sự ấm áp.

Về tác giả:
Tiến sĩ Martha Stout là một nhà tâm lý học người Mỹ. Bà là giảng viên tại khoa tâm thần học của Khoa Y, trường đại học Harvard và đồng thời khám bệnh tại phòng khám tư của mình được 25 năm nay. Bà hiện đang sống tại Cape Ann, bang Massachusetts, Hoa Kỳ.

Xem thêm:

• Kẻ thái nhân cách ở nhà bên, chương mở đầu - Tưởng tượng
• Kẻ thái nhân cách ở nhà bên, chương 4 - Con người tử tế nhất trên đời
• Đại cương về chứng thái nhân cách